ایل، خاموش، نفیر، (اِلف) Worm Brain & Blind

چهارمین نمایشگاه «خوشنویسان مشغول کارند» محل دیدار دو پدیده‌ی به ظاهر متعارض است. یکی (خوشنویسی/ خطاطی) سنگینی تاریخ و سنت فرهنگ خودی را بر دوش دارد، هنری فاخر در دربارها یا بناهای باشکوه بوده است و حاملانش بیشتر یا دستبوس سلطان و همراه قدرت بوده اند و یا بی اعتنا به نفس خود و دنیا، سلوک شخصی و و آرامش معنوی را جستجو می‌کرده‌اند. اما آن یکی (گرافیتی/خطاخطی) مشهور است که نوپاست و ریشه در فرهنگی جهانی و هویت دیگری دارد؛ هنر مردمی است و در کوچه و خیابان و گاه حتا میان پایین‌ترین دهک‌ها دیده می شود. کنشگران آن اغلب جوانان و نوجوانان پر شوری هستند که ضوابط و قوانین رسمی را برنمی‌تابند؛ بیشتر آنها تعلق خاطری به سرمایه و قدرت ندارند و گمنام به جای «پرهیزِ در خلوت»، «عصیانِ در ازدحام» را انتخاب کرده‌اند.  گرافیتی یا خطاخطی حاصل تعامل شهر و هنرمند و منازعه‌ی فرهنگ رسمی و خرده فرهنگ‌ها و گاه انتقاد و اعتراض به فضای نابرابر و تفکیک شده است، از این رو بستر شکل‌گیری آن بسیار با خوشنویسی متفاوت است. اما رویکردهای خطاطانه را به وضوح می‌توان در آثار گرافیتی ایرانی ردیابی کرد، آثاری که گاه از لهجه‌ی فرم‌های نوشتاری لاتین و گوتیک رنج می‌برند و شاید با تغییر چشم انداز و توجه به تجربه‌های متنوع خطاطی ایرانی، قدرت ارتباطی آنها با هموطنان بسیار بیشتر شود. 

 
 
 
«ملکمحمد قزوینی» از خوشنویسان دوره‌ی قاجار است که اطلاع زیادی از زندگی او در دست نیست و از آثارش برمی‌آید که بسیار تنگدست بوده است و از جور روزگار در فغان. آثار او تلفیق خلاقانه‌ای است از انواع خطوط اصول و آرایه‌ها و تزئینات خط‌های کوفی به ویژه کتیبه‌های مسجد جامع قزوین. آثار «ملکمحمد» از لحاظ قداست‌زدایی از مفهوم اصول و اصولی نویسی در تاریخ خوشنویسی بسیار قابل مطالعه است. با آن که او درویش مسلک است در آثارش بسیار به اسم خود می پردازد، تا حدی که به بهانه‌ی نوشتن یک متن یا نام مقدس آگاهانه روی نام خویش تاکید می‌کند. خودشیفتگی او یادآور «تگ زدن» و نوشتن امضای شخصی گرافیتی کاران است! بازی های او با فرم کلمات و ترکیب آنها مثل سرهم‌نویسی «زمنجنیقفلکسنگفتنه میبارد» را هنوز هم می‌توان در تظاهرات ذوق عامه دید.   
پینوشت: برای اطلاع بیشتر از تفاوت  خوشنویسی و خطاطی و مفهوم اصول در خوشنویسی به کاتالوگ‌های نمایشگاه‌های قبلی «خوشنویسان مشغول کارند» که اینک در آدرس www.mohammadfadaei.com قابل دسترسی است، مراجعه کنید.  
محمد فدایی