گالری لیتو
تندیس شماره‌ی ۱۹۳، بهمن ۱۳۸۹
خرداد ۱۳۵۰ یک مرکز هنری کوچک و جمع‌وجور با عنوان «گالری لیتو» در خیابان آبان، پلاک ۳، توسط خانم گلی مقتدر تأسیس شد تا از پی ذهنیت آموزش هنر جهان به ایرانی، آثار لیتوگراف هنرمندان دنیا را به نمایش گذارد. به‌علت فراهم‌نبودن لوازم لیتوگرافی در تهران، ابتدا روند این تصمیم‌گیری کند و به‌مرور آن ذهنیت از بین رفت. در‌نتیجه شرایطی فراهم گردید تا آثار هنرمندان وطنی نیز به نمایش درآید. آثار هنری جهان به‌صورت گروهی نمایش می‌شد و آثار ایرانی به‌علت فضای کوچک گالری، یک‌نفره بود. اینجا نخستین گالری تهران بود که می‌خواست به‌صورت اختصاصی به نمایش لیتوگرافی و ریپروداکشن آثار نقاشان جهان بپردازد. بعدتر این ذهنیت توسط دست‌اندرکاران گالری سولیوان و چند گالری دیگر پیگیری شد. ساعت دیدار نسبت به فصل‌ها تغییر می‌کرد. ابتدا از ده تا دوازده و سه تا هفت بعدازظهر بود و گاه در فصل‌های گرم، فقط بعدازظهرها ساعت کار داشت. شش ماه پس از تأسیس با نمایش آثار طراحی سهراب سپهری در دی رسماً گشایش یافت. هرچند به‌علت بارش برف سنگین و بی‌سابقه مدارس و ادارات تهران تعطیل شد و خیابان‌ها مسدود از سفیدی بود اما مطبوعات این شب را شلوغ‌ترین شب گالری‌های پایتخت دانستند.
شرایط اجتماعی در ابتدای دهه‌ی ۵۰ فضایی ساخت تا به‌طرز بی‌سابقه‌ای نگارخانه‌های دولتی و گالری‌های خصوصی تأسیس شوند. دیگر دهه‌ی ۴۰ نبود و گالری‌های پایتخت مختص به گالری قندریز و یکی دو جای دولتی نبود. مهرماه، انجمن شهر تهران برای بار دوم غلامرضا نیک‌پی را به مدت سه سال به شهرداری پایتخت انتخاب کرد و این سبب شد پارک‌ها، اماکن تفریحی و نگارخانه‌هایی در سطح شهر راه‌اندازی شود. وجود ملکه‌ای هنردوست که تحصیل‌کرده‌ی مدرسه‌ی هنری پاریس بود، کافی بود زنان حسود خانواده‌ی پهلوی را به جنب‌و‌جوش درآورد. اغلب نمایش در گالری‌های این سال‌ها را دختران رضاخان افتتاح می‌کردند. بازگشت مهندسین و معماران جوانی از غرب که از خانواده‌ی دیبا، عضدی و آتابای بودند؛ تهران را به پایتخت‌های هنری جهان شبیه کرد. برپایی جشن‌های دوهزاروپانصد‌ساله و وفور پول نفت و وجود انجمن‌های فرهنگی در سفارتخانه‌های تهران، شرایط خریدوفروش اثر و اقتصاد هنری را به وجود آورد. اما شرایط وزیر سلطنتی و عدم مدیریت نظام در پایان همین دهه کاملاً همه‌چیز را واژگون کرد.
۱۳۵۰: دی افتتاح نمایشگاه با آثار طرح‌های سهراب سپهری همراه بود. این مجموعه هرچند مربوط به سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۶ بود اما تا آن وقت در مقابل دید عموم قرار نگرفته بود. خطوط، آثار سولاژ را به یاد می‌آورد و البته نزدیکی‌هایی داشت با طرح‌های ژان کوکتو. به‌علت استفاده از رنگ قهوه‌ای این دورۂ سپهری به طرح‌های قهوه‌ای معروف شد. نمایش تا پایان سال برقرار بود و دیدوبازدیدهای روزانه تمامی نداشت.
۱۳۵۱: فروردین طرح‌های سپهری از دیوار برچیده شد. اردیبهشت به آثار مسعود عربشاهی اختصاص داشت. او که پس از نمایش انفرادی در گالری سلستیس پاریس به‌طور‌کلی تغییر روش داده بود؛ این مجموعه را در ادامه‌ی همان آثاری که سال پیش در گالری نگار به تماشا نهاد، ذهنیت بخشید.
خرداد نمایش آثار لیتوگراف نقاشان بزرگ دنیا شرایطی مهیا کرد تا بیننده‌ی ایرانی دالی را در کنار پیسارو و مانه را هم‌جوار دگا ببیند.
گرمای تیر گالری را تعطیل کرد تا در مهر ساعت بازدید به ده تا دوازده‌و‌نیم و چهارونیم تا شش‌ونیم تبدیل شود. این ماه مختص به آثار لیتوگراف نقاشان جهان بود و تا اواخر بهمن ادامه داشت.
اسفند نمایش مجسمه‌های آهنی اسماعیل توکلی (مش اسمال)، مستخدم دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران، از روز پنجم برای پانزده روز برقرار شد. ف. آرش نیز طرح‌های خود را نشان داد.
۱۳۵۲: فروردین بازمانده‌ی لیتوگراف‌های سال پیش بر دیوار بود. اردیبهشت، لیتوگراف‌های لئونورفینی برازیلر دیده شد و از روز هشتم، نقاشی‌های سوسن فرجام به‌همراه مجسمه‌های مفصلی محسن وزیری مقدم نمایش داده شد. سپس طرح‌های آبرنگ و نقاشی دکتر وینچنزو بیانکینی (شاعر، طبیب، سیاح و نقاش ایتالیایی مقیم ایران) به نمایش درآمد. همراه تابلوها، مجسمه‌های ساده‌ی مختلفی دیده می‌شد ساخته از گل شهر ورامین.
خرداد، تیر و مرداد تعطیلات تابستانی بود تا شهریور که نمایش لیتوگراف از نقاشان بزرگ جهان برقرار و تا پایان اسفند ادامه داشت.
۱۳۵۳: هشتم اردیبهشت پنجاه طرح از کارهای تازه‌ی قاسم حاجی‌زاده نمایش داده شد؛ ده روز برپا بود و کاتالوگ نمایشگاه را جواد مجابی نوشت. از بیست‌و‌دوم نقاشی‌های باربارا زهری بر دیوار رفت.
خرداد، نمایش لیتوگراف نقاشان بزرگ جهان تا پس از تابستان ادامه پیدا کرد.
از پانزدهم آبان، پانزده روز لیتوگراف‌های خانم لئونورفینی در نمایش بود. او در این سال شصت‌وشش‌ساله بود، در پاریس زندگی می‌کرد و پیرو مرام سوررئالیسم بود.
از هفدهم تا روز آخر آذر آثار چاپ سیلک‌اسکرین پرویز تناولی با موضوع بلبل دیده شد.
دوم دی تا ده روز نقاشی‌های زهرا خواجه نوری (که به‌علت پیوند زناشویی با مصطفی فرزانه لقب فرزانه گرفته بود) به نمایش آمد. از پانزدهم عکس‌های سیما برزگر برای ده روز بود که در همین ایام، ساعت بازدید به ده تا دوازده و پنج تا هشت بعدازظهر تبدیل شد.
از پنجم بهمن، برای ده روز سیاه‌قلم‌های محمد پولادی بود و روز پانزدهم آثار لیتوگراف نقاشان بزرگ جهان دیوارهای گالری را پر کرد. این نمایش تا آخر اسفند برپا بود.
۱۳۵۴: سوم اردیبهشت آثار خانم موریل سیدوتی از کشور فرانسه برقرار شد. بیست‌ویکم اردیبهشت آثار نقاشی‌خط‌های محمد احصایی بر دیوار رفت و تا پنجم خرداد تماشا می‌شد. سپس فصل تابستان و تعطیلی گالری‌ها فرا رسید. تا از بیست‌و‌سوم شهریور برای ده روز یکی از شلوغ‌ترین نمایش‌های نقاشی سال ۱۳۵۴ با آثار اردشیر محصص به وجود آید. طرح‌های محصص برداشتی بود از نقاشی ایرانی، مینیاتور، نقاشی عامیانه، نقاشی قهوه‌خانه و افسانه‌ها و داستان‌های فولکلوریک ایران. بعدتر این مجموعه با همکاری فرهاد باتمانقلیچ در کتابی با عنوان «کافرنامه» نشر شد.
هرچند در مهر کلاژ های مریم جوادی کم‌مخاطب بود اما در آبان طراحی و نقاشی‌های مجتبی سیادتی مخاطبان بسیاری به لیتو آورد.
آثار مارکو گریگوریان از شانزدهم آذر برای ده روز برپا بود و در همین ساعت بازدید به یازده تا یک و پنج تا هشت بعدازظهر تغییر کرد.
از هشتم دی، سی‌ویک اثر از حکاکی‌های ناهید حقیقت که نخستین نمایش آثار او در ایران بود، برقرار شد و بیست روز طول کشید. او در این سال که دانشجوی هنر در نیویورک بود، مجموعه‌ی را با خود از آمریکا به تهران آورده بود. فریدون آو نیز از بیست‌و‌هشتم دی برای ده روز نمایش گذاشت.
اسفند پس از نمایش آثار آشور بانی‌پال (نمایش‌نویس، بازیگر و شاعر) آثار لیتوگراف نقاشان بزرگ جهان تا پایان سال تماشا شد.
۱۳۵۵: تا پایان فروردین این سال لیتوگراف‌های نقاشان معاصر اروپا ادامه یافت.
بعد در اردیبهشت، گرافیک و رنگ‌روغن‌های موریل سیدوتی که چهار سال بود در ایران زندگی می‌کرد و این سومین نمایش آثارش در اینجا بود، برای پانزده روز برپا شد. او فارغ‌التحصیل رشته‌ی هنرهای زیبا از دانشگاه کازابلانکا بود.
از دوم خرداد آثار مجتبی سیادتی برای بیست روز نمایش شد. واکنش تماشاچیان به طرح‌های اروتیسم خللی در امکاناتی که مدیر گالری برای نقاش فراهم کرده بود، ایجاد نکرد.
تیر ماه چون دیگر گالری‌های تهران تعطیل شد. اما زودتر از سال‌های قبل در مرداد نمایشی گذاشت از آثار لیتوگراف نقاشان بزرگ جهان.
ده مهر رضا ژیان (هنرپیشه‌ی تئاتر) برای یک هفته آثاری را که با خودکار طراحی کرده بود، نمایش داد. آبان اچینگ و پرس‌های جعفر روحبخش، تأثیر مطالعه‌ی یک‌ساله او را در بنیاد «مگ» فرانسه محسوس می‌کرد. محمد پولادی نیز سیاه‌قلم‌های خود را یک هفته گذاشت. بیژن بصیری نیز که در سوئیس، انگلیس و آمریکا درس خوانده بود، تابلوهای تلفیقی (طراحی و رنگ) خود را در آذر نشان داد.
از بیستم آذر نمایش لیتوگراف نقاشان اروپایی و ایرانی برای پانزده روز برپا بود. کلیه‌ی این آثار از مجموعه‌ی خانم فریده کادو به امانت گرفته شد. کادو، مدیر گالری کادو در پاریس، به‌همراه خود از هر هنرمند آمریکایی سه تابلو آورده بود. آثار تونی روبنس، آرلن اسلاوین، جک بارد، پتر پلاگنز، پت ایستر نیز، میشل استوارت، هوارد بوچوالو، جان وایت، دنیس اشباک و ترنس لانو مجموعه‌ای بود از سبک جدید نقاشان آمریکایی که بین ۲۹ تا ۳۴ سال داشتند.
دی حکاکی‌های ناهید حقیقت از یازدهم برای پانزده روز نمایش شد. او که متولد تهران و فارغ‌التحصیل دانشکده‌ی هنرهای زیبا بود، هفت سال در نیویورک زندگی کرد. حکاکی‌های روی فلز با موضوعاتی چون زن چادری، کلید و طناب؛ بی‌مناسبت با سالروز آزادی زنان در روز افتتاحیه‌ی نمایشگاه او نبود. نمایش آثار فؤاد نجف‌زاده نیز در همین ماه بود.
بهمن آبرنگ‌های ناصر عصار از روز دهم برپا شد تا یکی از نقاشان مهم ایرانی که سال‌ها از وطن دور بود، از نزدیک دیده شود.
اسفند نقاشی‌های مجتبی سیادتی از روز چهارم برای پانزده روز به دیوار گالری آویخته شد.
۱۳۵۶: فروردین این سال با نمایش نقاشی‌های حسین کاظمی آغاز و ساعت تماشا از پنج تا هفت بعدازظهر شد.
اردیبهشت نقاشی‌های عباس معیری (بازیگر تئاتر) که تحت تأثیر مینیاتور و نقاشی عامیانه بود، به دیوار رفت.
در خرداد تعطیلات تابستانی شروع شد.
پانزدهم آبان نمایش آثار فرهاد استوانی بود.
آذر حکاکی روی چوب مینا وثوقی نوری از روز سیزدهم برای ده روز برپا گردید. هم‌چنین نمایش عکس‌های عباس عطار از جنگ‌های ویتنام و بیروت در همین ماه بود.
بهمن هما خوشبین آثار نقاشی خود را از روز دوم برای پانزده روز نمایش داد. در این مجموعه به‌جایِ بوم از کاغذ استفاده شده بود. از شانزدهم تا آخر ماه، آثار على ناظریان بود و در اسفند طرح‌های داود شهیدی از مجموعه‌های موفق طراحی این سال تلقی شد؛ طرح مردی که در مقابل آینه در حال بازی شطرنج با تصویر خویش است، بعدتر صدای دقیق این طراح شد.
۱۳۵۷: فروردین به نمایش گروهی از نقاشان ایرانی و مجموعه‌ای از لیتوگراف‌های موجود در گالری اختصاص یافت و از روز بیست‌وهفتم نمایش لیتوگرافی نقشه‌ها و گراورهای ایران از قرون نهم، دهم و یازدهم هجری قمری که مجموعه‌ای بود از کلکسیون آقای رندل و خانم هریت کرولی بیش‌ترین بازدید‌کننده این سال بود. این نقشه‌ها از مراکز گوناگون دنیا جمع‌آوری شده بود و تا پانزدهم اردیبهشت ادامه داشت. از هفدهم اردیبهشت طراحی موریل سیدوتی پانزده روز برپا بود.
خرداد به لیتوگراف‌های دالی، پیکاسو، اندی وارهول، سولاژ، کلاو، لژه، هارتونگ و دیگر هنرمندان معاصر غرب اختصاص یافت و از روز یکم، برای ده روز بود.
با شروع فصل تابستان تعطیلات شروع شد. هماهنگی برای نمایش آثار در پاییز مدیر گالری را مشغول کرد. خیابان‌های پایتخت توسط مردم معترضی که مثل آدم‌های تماشاگر در گالری نبود، ترس آورد. دیوار رو به کوچه‌ی گالری در چند نوبت با شعار مرگ بر شاه رنگ‌آمیزی شد و بالاخره در درگیری‌های مردمی انقلاب ۱۳۵۷ تابلوی «گالری لیتو» از سردر پلاک ۳ خیابان آبان برای همیشه برچیده شد.
