هر انسانی حداقل دو نفر است. بنابراین ما دو مؤلف و دو مخاطب داریم. مؤلف و مخاطب خودآگاه و ناخودآگاه. مؤلف خودآگاه ترسیم می‌کند، از معلومات خود در هنر سود می‌برد. مؤلف ناخودآگاه با تردستی، اشکال او را عوض می‌کند و در معانی غیرمتعارف به کار می‌برد و سمبل های ناشناخته می‌آورد. مخاطب به قول خودش دارد اثر هنری را می‌بیند اما حواسش جای دیگری است، فرمی، صحنه‌ای، وصفی دقایقی است که او را با خود برده است. امروزه بعضی از فوت و فن های ناخودآگاه را خودآگاه اعمال می‌کنند، اما نباید پنداشت که دست ناخودآگاه رو شده است؛ ناخودآگاه مواضع خود را پنهان‌تر کرده و به حیطه های ناآشناتر و دورتری می‌رود.