مکاشفات شرقی

(رضا رفیعی راد)

اثر هنری، بالاخص در هنر مشرق زمین، عنصری منفعل نیست بلکه فعالانه در عرصه فرهنگ مشارکت جدی دارد. نظریات انسان شناسان هنر مانند ویلیام فاگ، نانسی مان، آنتونی فورگ ودنیل بیبویک نیز بر این نکات تاکید دارند که  اثر هنری، دارای یک ساختار بوده و نیز بیانگر ارزش های جامعه آفریننده اش می باشد، آنها می گویند اثر هنری دارای معناست و  هدف  یک اثر هنری ایجاد ارتباط است، همچنین اثر هنری با حوزه های قدسی سروکار دارد و  نکته دیگر اینکه خلق اثر هنری، خلق خود فرهنگ یا بازآفرینی آن است. می دانیم که در عصر حاضر دو نوع شیوه تفکر وجود دارد. شیوه رشنالیستی  تفکر مغرب زمین که اساس آن را تجربه و آزمایش بر مبنای استدلال های استقرایی تشکیل می دهد و روش دوم، شیوه شهودی یا مکاشفه که مبتنی بر تجربه عرفانی است که قدمت آن به انسانهای بدوی می رسد که البته این شیوه در مشرق زمین گسترش بیشتری داشته است. شیوه شهودی یا اشراقی، همواره در میان ما شرقیان اهمیت ویژه ای داشته و اساسا عقلانیت در اندیشه شرقی با عقلانیت رشنالیستی متفاوت است. اگرچه هنر غرب در ایران سالهاست که تاثیرات عمیقی نهاده است اما باید دانست که آثارهنرمند ایرانی بازتاب تام و تمام آموزه های رشنالیستی غرب نیست. یکی از موارد تفاوتها، در همین شیوه شهودی تفکر هنرمند شرقی مستتر است. زیربنای فکری این نمایشگاه بر ارائه تصویری کشف و شهود سه هنرمند استوار است. هنرمندان حاضر در این نمایشگاه، با تاکید بر ساختار شرقی ضمیرخود، سه نوع مکاشفه و شهود را از طریق تکنیک های غربی، متجلی نموده اند. به نظر می رسد که سه نوع مکاشفه مجزا از هم، در آثار این نمایشگاه قابل تفکیک است. در تمام این آثار فیگور انسان به عنوان موضوع اصلی مطرح است. یک دسته، آثاری هستند که انسان را در فضای کهکشانی نشان می دهند که بر اساس یک تفسیر، دلالت بر مکاشفاتی دارند که در ذهن هنرمند صورت می پذیرد. گروه دوم، آثاری هستند که دلالت بر تجلی کشف و شهود روانشناسانه هنرمند در میان زندگی روزمره مردم دارند به نحوی که هنرمند در حال گزارش دادن از وضع عمومی مردم است. نوع سوم نیز آثاری است که مکاشفات هنرمند، جهانی مثالی را مد نظر دارد، و مصداق امر کلی را بوسیله کلاژ کاشی گونه با پراکندگی رنگ و فرم به تصویر می کشد.آثار این نمایشگاه علیرغم تفاوتهای ظاهری در تکنیک، تصویری تحلیلی از ارتباط هنرمند با ذهنیات، محیط و دیگر انسانها ارائه می دهد که متکی بر هیچ نوع آماری نیست و تنها بر مشاهده و شهود هنرمند متکی است که در اصطلاح به آن کشف حدسی می گویند. هنرمندان این مجموعه نیازی نمی بیننند که تصویرساز تحقیقات محققان علوم تجربی باشند و برای آنچه ادراک می کنند مدارک علمی تهیه کنند. آنها در لباس روشن بینان صاحب بصیرت، روشن ضمیر و نهان آگاه، به اشیاء و انسان و محیط نظر می کنند؛ گاه در ازدحام حضیض بدن ها، گاه در درون ذهن و قوای وهمیه و گاه در فضای امر کلی و مثالی بدنبال رویت باطن اشیا و انسان هستند و بجای ثبت عینی و متناظر آنها، چیزی فراتر ، عمیق تر و اثیری تر یعنی حقایق درونی آنها را به تصویر می کشند.