تأویل
گذر زمان، ماهیت نخستین فرم را دستخوش تغییرات کرده و به مرور آن را فربه و پروار می کند. تاریخ مسیری رو به جلو دارد، اما تأویل نشانه ها را از انتها به ابتدا دنبال می کند تا بتواند یگانه ترین شکل ممکن از پدیده را نشان دهد. پدیده ها نماینده ی هستهای ناموجودند و تأویل متولی بیان غایب از دل کتابی است. تأویل برای آن که فرم، موضوع و محتوا در قالبی واحد رخ بنمایند و نمایانگر مثالی ترین حالت پدیده آن چه که پیش از پدید آمدنش بوده است باشند، مسیری از دیده شده به نادیده ی موجود می سازد. اصل این کلمه از ریشه ی "اول" به معنای رجوع به نخستین مبدأ می آید، یعنی مبداء بیان نخستین حالت آن چه بوده است و بازگرداندن چیزی با پدیده ای به علل نخستین و عوامل اصلی اش، کشف معنای اول و دلالت اصلی حادثه یا موضوع پیش از آن که روی به صورت های مختلف کند؛ با تأویل می توان به کشف معنای اول و دلالت اصلی قدیم از دل حادث پرداخت. با تأویل روند را رو به عقب بر می گردانیم تا از ظاهر به باطن دست یابیم، اما توجه به مرز باریک مبدأ و نتایج در تأویل از اهمیت بارزی برخوردار است؛ هر چند، نتیجه همان سرآغاز است، اما در تکثر. راز تأویل شناخت کثرت جهت بیان وحدت در مبدأ است. بنابر این مبدأ که واحد است تکثرساز نیست، بلکه کثرت وهمی است که تأویل در پی رساندن آن به سرچشمه ی اول می باشد. به تعبیری، مراد از تأویل تحقق و رسیدن به مبداء غایت است، یعنی همان تحقق معنای اول و اصلی آن چه حادث شده است. تأویل به عنوان شرحی برای دلالت حوادث و وقایع یا به عبارت دیگر شرح علل و عوامل پنهان آنها است که متکی به توأمانی تعقل و گذار از واپسین فهم به نخستین شهود است و از هست و هستی هر آن چه هست سخن می گوید، به آن صورتی که تخیل است، چرا که تأویل در ابتدای هستی اش بوده است. تأویل از منشاء واحد سخن می گوید تا کثرت موجود قابل فهم شود و مدخلی دوباره جهت آن چه هست و آنچه دیده می شود ایجاد کند.
ح.ع. اردشیر موبد