بایگانی اکنون

هویت واقعاٌ چیست؟ آیا امریست که به تاریخ محدود میماند یا شکلی از تحسر ( نوستالژی) را تداعی میکند؟

یکی از مهمترین جستارهای هنر معاصر خاورمیانه، معضلهی هویت است؛ هویت نه در معنای ژئوکالچر آن که در موقعیت پرسمانی، دربارهی شناخت خود و نیز چگونگی شناساندن خود به دیگری؛ هنرشناسانی چون بوریس گرویس معتقدند که " مسئلهی هویت مسئلهای مربوط به حقیقت نیست بل مسئلهای مربوط به قدرت است"1 به هر حال حتی اگر چنین تعریفی را برای هویت قائل باشیم و آن را منفک از حقیقت ماهوی خودمان جستجو کنیم باز هم نمیتوانیم منکر رابطه حقیقت و قدرت و تاثیر آن بر ذهن هنرمند باشیم.
هویتگرایی در معنای شناسهی فرهنگی هنرمند، نمیتواند جدا از شاخصهای ملی، قومی، زبانی، مذهبی و نژادی او باشد و به قطع و یقین این قسم از شناسایی، بخش لاینفکی از نیروی رانشی هنر امروز ایران را شکل داده است. این بحران معنایی ناشی از شرایط جدیدیست که در مناسبات انسان خاورمیانه ای پدید آمده و او را وا میدارد به شکل غیر منصفانهای خودش را با شرایط زیستی جدید-جهانی- وفق بدهد؛ وفق دادنی افراطی تا آن اندازه که خود را تنها و صرفاٌ در آیینهی دیگری قابل مشاهده بداند.
هنرمندان نسل اخیر هنر ایران پس از مواجهی چند دههای اسلاف هنری خود به این نتیجه رسیدهاند که هویتجویی اگر به عنوان ابزار و نه هدف هنرمند مورد استفاده قرار گیرد، ممکناست- و آن هم فقط ممکن است- به نتایج قابل اعتناتری منتهی شود؛ هویت در این تعریف تازه، راهیست برای زدودن معانی انضمامی از ایده و اجرای هنری؛ هویت در این پردازش، نه در کنکاش نوستالژی تاریخ که در ساخت بایگانی از زمان حال قابل تحقق است. هنرمندان این نمایش با عنوان "بایگانی اکنون " هر یک مسئله هویت را به شکل فردی در جستجوی روانی خودشان پیجویی کردهاند، منتها به جای آنکه این کنجکاوی را از دل تحلیل رابطهی شرق و غرب یا ترسم ذهنیت انتقادی ببینند یا به کل آن را به امری ایدئولوژیک تقلیل بدهند هریک کوشیدهاند با معرفی خود به عنوان نوعی از شناخت زمان حال، سهمی در این بایگانی ایفا نمایند.

هنگامه معمری

1-ر.ک به کتاب در جریان، بوریس گرویس، اشکان صالحی، نشر هنوز، تهران 1396، ص 227